KOŚCIÓŁ W MIELŻYNIE

Kościół w Mielżynie pod wezwaniem Wszystkich Świętych konsekrowany został przez biskupa Jana Gniazdowskiego w niedzielę 19 Lipca 1592 roku. Nowy kościół reprezentuje styl późnogotycki. Jest budowlą podłużną, nieposiadającą jeszcze bocznych kaplic. Sklepienie, świątynia ma w początkowym okresie niewątpliwie ostrołukowe, tak bardzo charakterystyczne do gotyku, śladów po nim dopatrywał się jeszcze w XIX wieku ówczesny proboszcz Ks. Koszutski. Jednak przez stulecia istnienia tegoż kościoła, remonty i naprawy, które miały tam miejsce, powodowały zacieranie pierwotnego stylu budowli.

• Fot. Mielżyński kościół.

Fundatorami nowo powstałej świątyni jest rodzina Mielżyńskich, będąca w posiadaniu Mielżyna i okolicznych wsi gdzieś od końca XIV wieku. Zapewne wielu jej przedstawicieli spoczęło pod posadzką tegoż kościoła. Po południowej stronie świątyni znajduje się krypta grobowa, do której wejście znajduje się pod ławkami w nawie głównej. Gdzieś na początku lat 80 XX wieku gdy otwarto wejście do krypty po zejściu ceglanymi schodkami do wnętrza, nie widziałem już tam trumien, być może czas zamienił je w proch. Posadzkę pomieszczenia pokrywała gruba warstwa ziemi. Czy był to grobowiec rodziny Mielżyńskich, czy późniejszych właścicieli miejscowości nie można na obecny czas ustalić? Niewykluczone, że nie jest to jedyna krypta pod kościołem. Praktycznie prawie do końca XVIII wieku zmarłych właścicieli miejscowości jak też miejscowe duchowieństwo grzebano pod posadzką kościoła w kryptach lub też w ziemi. Pozostali mieszkańcy chowani byli obok kościoła. Cmentarze parafialne, jakie obecnie znamy, położone na obrzeżach miejscowości zaczęły przeważnie powstawać dopiero od końca XVIII wieku a w większości w pierwszej połowie XIX wieku. W Mielżynie już w 1781 roku były plany utworzenia cmentarza przy kościele św. Krzyża, dziś już nieistniejącego, w jego miejscu stoi figura Matki Boskiej. Miejsce to jest położone naprzeciw obecnego cmentarza parafialnego. Nie jest obecnie jasne czy zamierzano grzebać zmarłych wokół kościoła św. Krzyża, (lub zaczęto to robić) czy myślano o utworzeniu cmentarza w jego obecnym miejscu po przeciwnej stronie drogi. Na naszych ziemiach, miejscowe ziemiaństwo praktycznie do czasów II wojny światowej, szczególnie w mniejszych miejscowościach, swoich zmarłych chowało w grobowcach znajdujących się na zewnątrz kościoła na terenie cmentarza przykościelnego.

• Grobowce na cmentarzu przykościelnym w Mielżynie.

W Mielżynie zachowały się trzy takie grobowce po stronie północnej kościoła, obecnie zamurowane, należały do rodzin miejscowych dziedziców Jaraczewskich, Sikorskich i Bilażewskich. Po stronie wschodniej jeszcze kilkadziesiąt lat temu był czwarty obecnie nieistniejący grobowiec, nie było na nim już w tamtym okresie nazwiska rodziny, do której należał, przypuszczam, że mógł być grobowcem Malczewskich wywodzących się z pobliskiego Odrowąża.

Kościół Mielżyński przez wieki zmieniał swój kształt. Na pewno do roku 1781 miał kształt podłużny bez bocznych kaplic. Tak został opisany podczas wizytacji generalnej przeprowadzonej przez biskupa Korytowskiego, jednak wówczas zanotowano, że znajduje się tam większa ilość wapna, być może przygotowywanego pod przyszłą budowę kaplicy. Wizytacja generalna przeprowadzona w 1818 roku, wymienia już kaplicę św. Anny po północnej stronie kościoła, ze wpisu można wywnioskować, że istnieje ona już od kilku lat. Niektóre opracowania podają XVII wiek jako czas powstania kaplicy, jednak w świetle opisów kościoła podczas wizytacji generalnych takie twierdzenie wydaje się bezpodstawne. Drugą kaplicę zaczęto budować 30 kwietnia 1841 roku, wtedy założono pierwsze fundamenty. Do budowy kaplicy miano też użyć częściowo jakichś materiałów z rozbieranego w tym czasie drugiego Mielżyńskiego kościoła, który był pod wezwaniem św. Krzyża. Z tegoż kościoła przeniesiono też łaskami słynący krzyż z ukrzyżowanym do powstającej kaplicy. Zachowała się wzmianka o sprzedaży w 1845 roku 35 srebrnych wotów dziękczynnych, złożonych przez wiernych w podzięce za doznane łaski za modlitwę do wspomnianego krzyża. Kaplica, w której umieszczono uw krzyż, otrzymała nazwę św. Krzyża. Jej budowa trwała kilka lat, już na początku prac budowlanych, został przeniesiony do parafii w Palędziu Kościelnym organizujący przedsięwzięcie miejscowy proboszcz co bardzo spowolniło prace przy budowie kaplicy. Po powstaniu tej drugiej kaplicy kościół przybrał kształt krzyża łacińskiego. Wnętrze świątyni opisał w 1727 roku wizytujący ją biskup Kraszkowski. Pisze on, że wszystkie trzy ołtarze są z drzewa rzeźbione, malowane i częściowo pozłacane. W ołtarzu głównym znajduje się figura Najświętszej Maryi Panny, w drzewie rzeźbiona i cała złocona. Niestety pisze też, że kościół jest w kiepskim stanie: dach zrujnowany, sufity nadpsute, ławki poniszczone a mury się rysują. Po gruntownej przebudowie kościoła w II połowie XVIII wieku jego wnętrze uzyskało barokowy wystrój. W miejsce wspomnianych wcześniej drewnianych ołtarzy powstały murowane a główny ołtarz ozdobił obraz ” Wszystkich Świętych” datowany na lata 90 XVIII wieku, ołtarz boczny z obrazem św. Anny Samotrzeć również datowany na II poł. XVIII wieku.

• Wnętrze kościoła.

Starszymi zabytkami są dwie kropielnice w kształcie kielichów, datowane na drugą połowę XVI wieku co stanowi, że były pierwotnym wyposażeniem świątyni, nie jest też wykluczone, że pochodzą z wcześniejszego drewnianego kościoła, który stał w tym miejscu. Ciekawym zabytkiem są żelazne drzwi z rozetami do zakrystii, ostatnio osobno eksponowane w kaplicy południowej również datowane na II poł. XVI wieku, niewątpliwie wykonane specjalnie do powstającego w tym samym okresie kościoła. Do Mielżyńskiego kościoła trafił też w XIX wieku obraz św. Barbary z głównego ołtarza zniszczonego kościoła w Odrowążu, jednak nie wiem, co się z nim stało później. Kościół w Mielżynie to najstarsza zabytkowa budowla gminy Witkowo.

Pierwsza wzmianka o istnieniu kościoła w Mielżynie pochodzi z 1456 roku, już wtedy nazwany został kościołem dawnym, był to najprawdopodobniej kościół drewniany.

• Na podstawie: Ks. H. Koszutski ” Obrazek historyczny Mielżyna i kościoła parafialnego w Mielżynku ” Poznań 1887 rok.