OSTROWITE PRYMASOWSKIE GM. WITKOWO.  DZIEJE WSI I JEJ MIESZKAŃCÓW.

Wieś nad jeziorem Ostrowickim. Niekiedy nazywana też Ostrowitym Arcybiskupim. Położona jest ok. 11 km od Witkowa i 28 km od Gniezna. Nad jeziorem kościół z 1860 roku z wieżą dobudowaną w 1905 r. Obok dzwonnica z początku XIX wieku. We wsi chata o konstrukcji szachulcowej z pierwszej połowy XIX wieku. Wieś w 2021 roku liczyła 123 mieszkańców, w latach 1998-2021 liczba mieszkańców miejscowości zmniejszyła się o 24,1%.

Kościół pod wezwaniem św. Marcina.

W wielu opracowaniach na temat tegoż neoklasycystycznego kościoła piszą, że jest on z 1860 roku, z wierzą dobudowaną w 1905 roku. Natomiast na stronach Narodowego Instytutu Dziedzictwa podane są nieco inne daty. Dowiadujemy się z nich, że budowę kościoła rozpoczęto w 1841 roku, a ostatecznie zakończono w 1851 r. Wizytacja tegoż kościoła mająca miejsce w 1845 roku tak go opisuje: kościół nowy, wystawiony kosztem parafian i rządu, budowany razem z wieżą, która ma 3 dzwony, a czwarty jeszcze na starej dzwonnicy. Natomiast w 1905 roku przebudowano wieże tegoż kościoła. Podobno rząd pruski był skłonny zapłacić za całość prac remontowych, pod warunkiem że wieża będzie nakryta spiczastym hełmem. Natomiast ówczesny proboszcz i rada parafialna chciała dachu płaskiego, uważając, że takie rozwiązanie jest bardziej polskie, w efekcie za całość prac musieli zapłacić sami. W 1916 roku w kościele doszło do pożaru, który strawił część stropów, odbudowane je w 1918 roku. Świątynia posiada ciekawe wyposażenie wnętrza, pochodzące z wcześniejszego kościoła rozebranego częściowo w 1822 roku, pozostawiono wówczas tylko prezbiterium, które służyło jeszcze przez kilka lat jako kapliczka. Z tegoż kościoła pochodzi barokowy ołtarz główny z obrazem NMP i rzeźbami św. Anny i św. Antoniego datowany na 1623 rok, barokowy obraz ,,Matki Boskiej Królującej,, datowany na pierwsze ćwierćwiecze XVII wieku. Z trochę nowszych zabytków znajdziemy tam: dwa ołtarze boczne św. Antoniego i św. Marcina z pierwszej połowy wieku XIX, z tegoż samego wieku obraz św. Józefa. Natomiast organy zostały wykonane w 1771 roku, do Ostrowitego miały zostać sprowadzone w 1844 roku z Szemborowskiego kościoła. W Ostowidzkim kościele możemy podziwiać zakupione w 1880 roku w Monachium witraże wykonane przez tamtejszą manufakturę. Na terenie przykościelnego cmentarza stare groby z ładnie zachowanymi nagrobkami miejscowych proboszczy: między innymi budowniczego obecnego kościoła Ks. Karola Wiśniewskiego zmarłego w 1853 roku, znajdziemy tam też XIX wieczną drewnianą dzwonnicę.

Zobacz artykuł:

Dzieje wsi:

1237 roku.

Pierwsza wzmianka o Ostrowitym. Książe Wielkopolski Władysław Odonic nadaje wieś Januszowi, kanclerzowi arcybiskupa gnieźnieńskiego Fulkona.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VII.

1250 roku.

Janusz odstępuje wieś kościołowi gnieźnieńskiemu.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VII.

1253 roku.

W tymże roku miało dojść do poświęcenia parafii w Ostrowitym.

1397 roku.

Rozgraniczenie Ostrowitego od Jerzykowa, wsi klasztoru trzemeszeńskiego.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VII.

1520 roku.

Wzmianka o kościele pod wezwaniem Św. Marcina, jego proboszczem jest Andrzej z Kozub Kozubski. Do parafii w tamtym czasie należało 9 pobliskich wsi.

1564 roku.

Wieś liczy 14, 5 łana ziemi kmiecej i 4 łany ziemi sołtysiej .We wsi mieszka krawiec i rybak, działa też karczma.

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl

(Według części historyków można przyjąć, że do uprawy łana ziemi, czyli w przybliżeniu 17 ha potrzeba było 11 osób, dorosłych i dzieci. Mogła być to rodzina kmiecia z parobkiem i jego rodziną lub dwóch kmieci, z których każdy gospodarzył na połowie łana ziemi. Natomiast zagrodnicy posiadali najczęściej tylko zagrodę i ewentualnie do 1/4 łana ziemi, komornicy nie posiadali domu i mieszkali w wynajętych izbach. W zamian za możliwość uprawy ziemi kmiecie i zagrodnicy byli zobowiązani do odrabiania pańszczyzny w folwarku pana wsi, i inych świadczeń na jego rzecz. Wymiar pańszczyzny uzależniony był od ilości uprawianej ziemi, cała ziemia we wsi, w tym też ta uprawiana przez kmieci i niekiedy zagrodników, stanowiła własność pana wsi. Znajdujące się na wsiach karczmy, wiatraki i młyny w olbrzymiej większości stanowiły własność właściciela wsi lub co było bardzo częste, tylko jej części, w tym przypadku wynajmowane były użytkownikom, na co roku odnawianą dzierżawę).

Ok. 1577 roku.

Franciszek Podgórski, kanonik kolegiaty św. Jerzego w Gnieźnie, będący plebanem w Ostrowitym odnowił chylący się ku upadkowi miejscowy drewniany kościół.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VII.

1696 roku.

Przeprowadzona wizytacja kościoła podaje, że jest on w katastrofalnym stanie.

1766 roku.

Generalny remont świątyni i wyposażenia.

1822 roku.

Częściowe rozebranie kościoła, pozostawiono tylko prezbiterium, służące od tej pory jako kapliczka.

Ostrowite Prymasowskie i okolice na mapie z 1839 roku.

1841 roku.

Rozpoczęcie budowy nowego kościoła.

1846 roku.

Wieś liczy 23 domy, w których mieszka 260 osób.

• J.A.Bobrowicz.- Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego – wyd. Lipsk 1846 rok.

Rok szkolny 1866/1867.

Szkoła w Ostrowitym prymasowskim należy do dekanatu Gnieźnieńskiego św. Michała. Inspektorem szkolnym dla tego dekanatu jest Ks. Dziekan Kegel z Trzemeszna a inspektorem szkoły w Ostrowitym jest miejscowy proboszcz Ks. Czaplewski. Patronat nad szkołą sprawuje Dozór szkolny. Nauczycielem jest p. Górski Karol – który pierwszą posadę nauczyciela objął w 1861 roku. Dochód tej posady według etatu rządowego to 130 talarów rocznie. Na sezon zimowy 1866 – 1867 roku, do szkoły było zobowiązanych uczęszczać 70 dzieci, a ich językiem ojczystym był język polski.

• Obraz Katolickich Szkół Elementarnych objętych archidiecezjami Gnieźnieńską i Poznańską. Wyd przez Ludwika Rzepeckiego. Poznań 1867.

1886 roku.

Ostrowite Prymasowskie zwane w też w tym okresie Kościelnym posiada 31 domów i 323 mieszkańców. W tym 288 katolików i 35 protestantów. Większe własności ziemskie posiadają :

• Cecylia Robaszkiewicz – 93 ha.
• C. Grylewicz – 155 ha.
• Probostwo – 154 ha.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VII.

Ostrowite Prymasowskie na mapie z 1893 roku.

1930 roku.

Wieś liczy 303 mieszkańców. Więksi właściciele ziemscy to :

• Chojnowski Jan
• Grylewicz Stanisław
• Stachurski Józef

We wsi działa Kółko rolnicze. Działalnością gospodarczą zajmują się :

• Wiatrak – Galewska W.
• Wyszynk trunków – Drzargowski St.
• Szewc – Szymański J.
• Rybołówstwo – Grylewicz T.
• Na podst. Księga adresowa Polski 1930 r.

Legenda:

• Odległość podana jest od rynku w Gnieźnie do centrum opisywanej miejscowości.
• Dane statystyczne miejscowości pochodzą ze strony internetowej: Polska w liczbach.