JARZĄBKOWO GM. NIECHANOWO. DZIEJE WSI I JEJ MIESZKAŃCÓW

Wieś 2,5 km na wschód od drogi z Gniezna do Wrześni położona, do centrum Gniezna z Jarząbkowa 19 km. Miejscowość w 2021 roku liczyła 220 mieszkańców, co oznacza, że w latach 1998-2021 ludność wsi zmniejszyła się o 15,4%. We wsi kościół, początkami swymi końca XV wieku sięgający, przez wieki kilkakrotnie przebudowywany. Na przykościelnym cmentarzu dwa grobowce dawnych właścicieli wsi.

Zobacz też artykuł:

Historia wsi:

1396 roku

Źródła pisane odnotowują Jana Jarząbkowskiego z rodu Awdańców. Jest to pierwsza wzmianka o istnieniu Jarząbkowa.

• Na podst. Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Było to w czasach panowania króla Władysława II Jagiełły.

1399 roku

Pierwsza wzmianka o istnieniu kościoła w Jarząbkowie, źródła pisane wzmiankują o wikarym w Jarząbkowie.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1411 roku

W źródłach pisanych wzmianka o Mikołaju proboszczu w Jarząbkowie.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1426 roku

Jan z Czechowa i jego stryj, kanonik gnieźnieński Paweł Czechowski zapisali czynsz dla ubogich uczniów szkoły w Gnieźnie z czterech łanów ziemi w Jarząbkowie.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1463 roku

Z uwagi na to że uposażenie kościoła znajdowało się daleko od świątyni, Jan Czechowski dał proboszczowi Janowi 2 łany ziemi folwarcznej w zamian za jego folwark w Poświątnym.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1520 roku

Wzmianka o istnieniu obecnego murowanego kościoła w Jarząbkowie, proboszczem w nim był Benedykt Izbieński, późniejszy biskup Poznański, w tym czasie do miejscowej parafii należało 12 wsi, kolatorami zaś byli dziedzice Jarząbkowa i Czechowa Słomowscy.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1565 roku

W tym czasie we wsi było 5,5 łana ziemi kmiecej, 1 zagrodnik bez ziemi oraz karczma.

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl

(Według części historyków można przyjąć, że do uprawy łana ziemi, czyli w przybliżeniu 17 ha potrzeba było 11 osób, dorosłych i dzieci. Mogła być to rodzina kmiecia z parobkiem i jego rodziną lub dwóch kmieci, z których każdy gospodarzył na połowie łana ziemi. Natomiast zagrodnicy posiadali najczęściej tylko zagrodę i ewentualnie do 1/4 łana ziemi, komornicy nie posiadali domu i mieszkali w wynajętych izbach. W zamian za możliwość uprawy ziemi kmiecie i zagrodnicy byli zobowiązani do odrabiania pańszczyzny w folwarku pana wsi, i inych świadczeń na jego rzecz. Wymiar pańszczyzny uzależniony był od ilości uprawianej ziemi, cała ziemia we wsi, w tym też ta uprawiana przez kmieci i niekiedy zagrodników, stanowiła własność pana wsi. Znajdujące się na wsiach karczmy, wiatraki i młyny w olbrzymiej większości stanowiły własność właściciela wsi lub co było bardzo częste, tylko jej części, w tym przypadku wynajmowane były użytkownikom, na co roku odnawianą dzierżawę).

1588 roku

W wykazach podatkowych jako właściciel wsi figuruje Krzysztof Iwiński, wieś w tym czasie liczy 4,5 łana ziemi kmiecej, być może brakujący łan ziemi, wykazany w wykazie z 1565 roku włączono do folwarku właściciela wsi, nadal mieszka tam 1 zagrodnik bez ziemi, ale brak wzmianki o karczmie.

Jarząbkowo na mapie z 1803 roku

1846 roku

Wieś liczy 15 domów i 176 mieszkańców, jest własnością Chrzanowskich.

• J.A.Bobrowicz.- Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego – wyd. Lipsk 1846 rok.

1846 roku

Gruntowne odrestaurowanie kościoła przez ówczesnych właścicieli wsi Chrzanowskich.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Rok szkolny 1866/67

Informacje o ówczesnej szkole:

Szkoła w Jarząbkowie należy do Dekanatu Gnieźnieńskiego św. Trójcy, inspektorem szkolnym na ten dekanat jest Ks. Dziekan Śmiełowski we Wrześni. Inspektorem szkolnym w Jarząbkowie jest Ks. Cembrowicz z Jarząbkowa. Patronat nad szkołą sprawuje miejscowy dziedzic. Nauczycielem w tejże szkole jest Tramczyński Teofil, który pierwszą posadę nauczycielską objął w 1851 roku. Przysługuje mu pensja rządowa w wysokości 180 talarów rocznie. Na rok szkolny 1866/67 powinno uczęszczać do szkoły 85 dzieci.

• Obraz Katolickich Szkół Elementarnych objętych archidiecezjami Gnieźnieńską i Poznańską. Wyd przez Ludwika Rzepeckiego. Poznań 1867.

1882 roku

W tym czasie Jarząbkowo składa się z dominium (majątku) mającego 1051 mórg obszaru, własność Chrzanowskich i folwarku probostwa o 318 morgach. Wieś liczy 19 domów i 203 mieszkańców (192 katolików i 11 ewangelików) wśród tych mieszkańców 56 osób to analfabeci.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t.III – 1882 rok.

Jarząbkowo w 1891 roku

1892 roku

Początek osadnictwa górnośląskiego w Jarząbkowie.

W czerwcu 1892 roku przybyły 22 rodziny z Siołkowic i zabrały się do gospodarki. Nie szło im z razu tak jak iść powinno, a przede wszystkim nie było wśród nich zgody. Przez pierwszy rok gospodarowali wspólnie w atmosferze narzekań. Wreszcie jednak przebudowano dotychczasowe zabudowania folwarczne, wybudowano obejścia gospodarskie według górnośląskiego wzoru i stanęła nowa wieś. Odcinała się ona od otoczenia wyglądem ludzi i gospodarstw.

• fragment artykułu dotyczący Jarząbkowa z: Orędownik Wrzesiński 1937.07.17 R.19 Nr81

1930 roku

Artykuł z gazety gnieźnieńskiej ”Lech” opisujący odpusty i remont kościoła w Jarząbkowie.

W niedzielę 10 Sierpnia obchodzić będzie parafia Jarząbkowo swój doroczny odpust Przemienienia Pańskiego po raz pierwszy w nowym a właściwie gruntownie przebudowanym kościele. Kościół w Jarząbkowie, nie wiadomo kiedy erygowany, istniał jak wynika z najstarszych akt wizytacyjnych już przed rokiem 1411 pod wezwaniem św. Marcina Biskupa, a słynął na daleką okolicę jako cudowne miejsce, do którego ongiś w dzień odpustu Przemienienia Pańskiego liczne podążały pielgrzymki. W ciągu wieków kilkakrotnie przebudowywany, zmienił kościół jarząbkowski od ostatniej wizytacji biskupie, która się odbyła 20 czerwca 1927 roku zupełnie swój dotychczasowy wygląd. Stosownie do rozporządzenia Ks. Biskupa Laubitza z Gniezna z dnia 23 czerwca 1928 roku, przystąpił Ks. Maksymilian Mrugas ówczesny proboszcz w Niechanowie obecnie w Czerniejewie, mianowany po rezygnacji Ks. proboszcza Fiebiga, administratorem parafii Jarząbkowskiej, do gruntownej przebudowy kościoła na podstawie projektu p. radcy Cybichowskiego z Poznania. Po usunięciu wewnętrznych, szpecących filarów posiada dziś kościół nowe piękne sklepienie i jedną wielką, wolną od filarów nawę z boczną przybudówką, w której mieszczą się kapliczka, zakrystia i kruchta. Kościół zyskał nowy, piękny wielki ołtarz, nową ambonę, balustradę i częściowo nowe ławki. W myśl projektu rozpoczęto budowę wieży nad wejściem głównym, którą za administracji ks. prob. Mrugasa doprowadzono do głównego gzymsu. W roku bieżącym podjęto dalsze prace około budowy kościoła, a mianowicie przeprowadzono remont wewnętrznego urządzenia, otynkowano kościół na zewnątrz i dokończono wieżę. Dnia 12 lipca 1930 r. umocowano na nowej wieży krzyż pozłacany, a w kuli pod nim umieszczono dokumenty z opisem kościoła i monetami polskimi. Pielgrzymom zatem przybywającym dnia 10 sierpnia do Jarząbkowa, by u stóp cudownego ołtarza Przemienienia Pańskiego szukać łask i pociechy, przedstawi się kościół Jarząbkowski w nowej szacie.

• Lech. Gazeta Gnieźnieńska: codzienne pismo polityczne dla wszystkich stanów 1930.08.09 R.32 Nr183

1930 roku

Wieś liczy 402 mieszkańców. We wsi działalność gospodarczą prowadzą:

• Kolonialne artykuły – Szewczyk J.
• Kołodziej – Walczak K.
• Kooperatywy kredytowe – Kasa rolnicza Sp. z n.o.
• Koszykarze – Kałuża M. i Macioszek P.
• Kowal – Biadasz F.
• Murarze – Kałuża F i Kałuża W.
• Ogrodnicze zakłady – Napierała S.
• Piekarz – Szewczyk J.
• Rzeźnik – Kowalczyk F.
• Siodlarze i rymarze – Fabis F. i Fabis W.
• Stolarz – Nowak M.
• Szewc – Stachowiak.
• Ślusarz – Malak F.
• Wiatraki – Nowaczyk B. i Szymkowiak J.
• Wyszynk trunków (gospoda) – Stefański F.

Na podstawie. Księga adresowa Polski 1930 rok.

4 Września 1932 roku

Poświęcenia sztandaru miejscowego kółka rolniczego.

W tym czasie kółko liczy 45 członków a jego prezesem jest p. Wojciech Cichocki z Żółcza. Kółko rolnicze w Jarząbkowie zostało założone 32 lata wcześniej przez A. Brzeskiego z Mierzewa.

• Lech.Gazeta Gnieźnieńska: codzienne pismo polityczne dla wszystkich stanów. Dodatki: tygodniowy „Lechita” i powieściowy oraz dwutygodnik „Leszek” 1932.09.11 R.33 Nr209

26 Marca 1938 roku

Otwarcie ochronki w Jarząbkowie.

Dzięki staraniom prezeski Kółka Włościanek p. Malakowej została w Jarząbkowie w salce parafialnej otwarta ochronka dla dzieci niezamożnych rodziców. Na razie do ochronki zapisało się 20 dzieci.

• Orędownik Wrzesiński 1938.03.26 R.20 Nr36

II wojna światowa

Kościół zamieniony przez Niemców na magazyn.

1960 roku

Kościół na nowo konsekrowany przez biskupa L. Bemackiego.

We wcześniejszych latach kościół został odrestaurowany i polichromowany według projektu Bartłomieja Kurki.

Legenda:

• Odległość podana jest od rynku w Gnieźnie do centrum opisywanej miejscowości.
• Dane statystyczne miejscowości pochodzą ze strony internetowej: Polska w liczbach.