SKARBOSZEWO GM. STRZAŁKOWO. DZIEJE WSI I JEJ MIESZKAŃCÓW.

Wieś na południowy — zachód od Słupcy położona, od której 6 km odległa. Miejscowość w 2021 roku zamieszkiwały 302 osoby. W latach 1998-2021 liczba mieszkańców zmalała o 15,2 %. Ciekawy układ wsi położonej nad doliną przepływającego tam strumyka oraz kościołem i dawnym dworem po przeciwnych stronach przechodzącej przez wieś drogi.

Kościół parafialny pod wezwaniem św. Trójcy.

Kościół wybudowany w latach 1904-1906 według projektu Clingensteina, pruskiego budowniczego rządowego. Inicjatorem jego budowy był ówczesny proboszcz Skarboszewski ks. Wojciech Andersz zm. 1907. Którego nagrobek znajdziemy obok kościoła. Okoliczności jego śmierci oraz ufundowania tegoż nagrobka umieściłem w artykule „Z życia dawnych mieszkańców wsi” pod datą 6 Marca 1937 roku.

Dwór

Powstał w 1913 roku, jego fundatorem był Bartłomiej Koszarek.

Zobacz artykuł:

Dzieje wsi:

1188 roku.

Pierwsza wzmianka o Skarboszewie.

W tym to roku Paweł syn Przedpełki nadał wieś klasztorowi w Lądzie. Było to w czasach panowania w Wielkopolsce księcia Mieszka III zwanego później Starym.

Książę ten darowiznę Skarboszewa potwierdził przywilejem z dnia 30 kwietnia 1188 r roku.

1282 roku

Biskup poznański Jan, wchodzi w posiadanie Skarboszewa w drodze wymiany z klasztorem w Lądzie na Ratyń.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom X. 1889 rok

1418 roku.

Pierwsza wzmianka o parafii w Skarboszewie.

XVI wiek.

Miejscowość w tym czasie położona jest w województwie kaliskim, powiecie pyzdrskim, w parafii Skarboszewo.

1577 roku

Wieś w posiadaniu biskupów poznańskich, dzierżawcą Skarboszewa jest w tym czasie Jakub Sławiński, ma on tam 16 łanów ziemi kmiecej, 5 zagrodników oraz karczmę.

1578 roku.

Od ubiegłego roku we wsi zaszły duże zmiany, i tak: jako właściciel w wykazach podatkowych figuruje Tomasz biskup poznański. W miejscowości wykazano już tylko 11 łanów ziemi kmiecej (być może brakujące 5 łanów włączono do folwarku), jest tam też 5 zagrodników i 5 komorników bez ziemi niewykazanych w roku poprzednim, może to dawni użytkownicy tych niewykazanych łanów kmiecych.

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl

(Według części historyków można przyjąć, że do uprawy łana ziemi, czyli w przybliżeniu 17 ha potrzeba było 11 osób, dorosłych i dzieci. Mogła być to rodzina kmiecia z parobkiem i jego rodziną lub dwóch kmieci, z których każdy gospodarzył na połowie łana ziemi. Natomiast zagrodnicy posiadali najczęściej tylko zagrodę i ewentualnie do 1/4 łana ziemi, komornicy nie posiadali domu i mieszkali w wynajętych izbach. W zamian za możliwość uprawy ziemi kmiecie i zagrodnicy byli zobowiązani do odrabiania pańszczyzny w folwarku pana wsi, i inych świadczeń na jego rzecz. Wymiar pańszczyzny uzależniony był od ilości uprawianej ziemi, cała ziemia we wsi, w tym też ta uprawiana przez kmieci i niekiedy zagrodników, stanowiła własność pana wsi. Znajdujące się na wsiach karczmy, wiatraki i młyny w olbrzymiej większości stanowiły własność właściciela wsi lub co było bardzo częste, tylko jej części, w tym przypadku wynajmowane były użytkownikom, na co roku odnawianą dzierżawę).

1618 roku

Wykazy podatkowe wykazują już tylko 4 łany ziemi kmiecej oraz po 2 zagrodników i komorników jak zaznaczono w wykazach bez bydła. Przypuszczam, że wykazywane w poprzednim stuleciu łany ziemi kmiecej włączono do folwarku, a od folwarku szlacheckiego czy jak tutaj biskupiego podatku nie płacono.

• Callier E. Powiat pyzdrski w XVI stuleciu.

1740 roku.

Budowa drewnianego kościoła.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1796 roku

Przejęcie majątku biskupiego, w tym Skarboszewa przez władze pruskie.

Skarboszewo na mapie z 1803 roku

1825 roku

Skarboszewo zakupiła rodzina Łukomskich z Paruszewa.

Około 1850 roku.

Wieś weszła w posiadanie rodziny Leonardi.

Rok szkolny 1866/67

We wsi działa Elementarna Szkoła Katolicka. Należy do dekanatu Powidzkiego i z ramienia tego dekanatu inspektorem szkolnym jest Ks. Dziekan Niedzielski ze Skarboszewa. Patronat nad szkołą sprawuje Dozór Szkolny. Nauczycielem w szkole jest Szymański Wawrzyniec (nauczyciel od 1853 roku, ale nie koniecznie od początku w Skarboszewie) przysługuje mu pensja w wys. 180 talarów rocznie. Na rok szkolny 1866/67 powinno uczęszczać do szkoły 85 dzieci.

• Obraz Katolickich Szkół Elementarnych objętych archidiecezjami Gnieźnieńską i Poznańską. Wyd przez Ludwika Rzepeckiego. Poznań 1867.

1880 roku

Właścicielką folwarku Skarboszewo zostaje Hermina Elizabeth Leonardi.

1889 roku

Wieś liczy 290 mieszkańców zamieszkałych w 38 domach. W skład całego okręgu wiejskiego wchodzi wieś Bielawy ze 137 mieszkańcami zamieszkałymi w 17 domach. Cały okręg wiejski liczy 55 domów i 427 mieszkańców (390 katolików, 26 protestantów i 11 żydów). Powierzchnia całego okręgu to 804 ha. W miejscowoci wzmiankowany jest też folwark ma on 24 mieszkańców, 3 domy i 144 ha obszaru.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom X. 1889 rok.

Skarboszewo na mapie z 1891 roku

1904-1906 roku.

Na miejscu dawnego drewnianego kościoła z 1740 roku. Powstaje nowy murowany kościół w stylu neogotyckim, istniejący do dnia dzisiejszego.

1906-1907 roku

Podczas powszechnego strajku szkolnego w zaborze pruskim, przeciwko nauczaniu religii w języku niemieckim w miejscowej szkole strajkowało 35 dzieci.

1909 roku

W miejscowości znajdują się dwa majątki ziemskie:

1. Mający 143 ha i dający 2167 marek dochodu gruntowego należy do Bartłomieja Koszarka.
2. Liczący 48 ha i dający 866 marek dochodu gruntowego należy do spadkobierców Adama Hulewicza. Wieś podlega pod pocztę w Strzałkowie.

• Księga adresowa polskich właścicieli ziemskich Wielkiego Księstwa Poznańskiego z uwzględnieniem powiatu, stacyi poczty, telegrafu, dworca. 1909 rok.

1928 roku.

Wieś liczy 543 mieszkańców. Największymi właścicielami ziemskimi w miejscowości są: Koszarek Bartłomiej posiada 141 ha, Kotecki Kazimierz posiadacz 116 ha oraz Lewandowski Sylwester mający 57 ha. Gospodę (wyszynk trunków) prowadzi Sobaszkiewicz J, w miejscowości działają dwaj kowale: Kapela F. i Sobaszkiewicz J. Kołodziejstwem trudni się p. Nowak T. a murarstwem p. Woźniak S.

• Księga adresowa Polski 1928 rok.

Majątki (folwarki) oraz większe gospodarstwa rolne i ich mieszkańcy przed II wojną św. w Skarboszewie

Artykuł napisał: Andrzej Prus Niewiadomski.

I) Majątek Probostwa Katolickiego w Skarboszewie

miał wg spisu własności ziemskiej w 1913 r. 133 ha, w tym użytków rolnych 125 ha i dawał 1746 marek dochodu gruntowego. Telefon 1913-1942 miał nr.44 w centrali w Strzałkowie.

Dzierżawca 1913: Klemens Linette.

Dzierżawca 1926, 1930 116 ha (mylnie nazwany właścicielem w księgach adresowych 1926 i 1930): Kazimierz Kotecki z Gozdowa, (ur. Gozdowo 1894 – zm. Gozdowo 1972), także dzierżawca tamże), syna Jana (1850-1920) i Marianny Szulc (1867-1944).

żona: Stanisława Strojna, (1899-1970), córka Michała i Agnieszki Tomelka.

Czworo (ewentualnie sześcioro) dzieci Koteckich urodziło się w Skarboszewie:

Stanisław (1920-1987), Władysław (1922-2001), Halina Adelajda *1923 i Stefania *1924. Na tablicy grobu rodzinnego w Gozdowie figurują ponadto: Anna (1928-2015) i Halina (1930-2004). To że Kostecki nie mógł być właścicielem tego 116 ha majątku widać z faktu, iż nie został on upaństwowiony w 1945 r. w ramach reformy, a dopiero w 1950 r. na podstawie ustawy o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki i poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych. Dlatego też Parafia Katolicka p.w. św. Trójcy w Skarboszewie procesowała się latach 1990 ze Skarbem Państwa o zwrot lub rekompensatę finansową przedwojennego majątku ziemskiego o powierzchni 94 ha.

Dzierżawca 1931-1939 (tak nazwany w książkach telefonicznych 1932 i 1939 r.):

Antoni Mrug (1889-1960), syn Stanisława i Katarzyny Cichockiej. Antoni nie został w 1939 r. wysiedlony przez władze okupacyjne, bo figuruje w niemieckiej książce telefonicznej z 1942 r. pod tym samym nr. centrali w Strzałkowie (44), zapewne jako administrator.

żona (ślub 1913) Marianna Tomczewska, ur.1891, córka Wojciecha i Weroniki Jankowskiej.

Wiadomo mi tylko o ich jednym dziecku: syn Tadeusz ur. 1914

II) Majątek Koszarkóww Skarboszewie (wykazany w spisach i książkach adresowych 1909, 1913, 1926, 1930) miał 143 ha, w tym użytków rolnych 141 ha i 2167 marek dochodu gruntowego. Telefon w centrali w Strzałkowie w 1913 r. = nr.39, ale w 1932 r. = nr.29. W spisie telefonów z 1939 r. już nie figuruje.

Właściciel: Bartłomiej Koszarek (Skarboszewo 1880 – Września 1969), syn Franciszka i Salomei Krotofil. W księgach metrykalnych występują Koszarkowie już od 1769 r. w Skarboszewie.

żona: (ślub w Gnieznie 1908) Waleria Jóźwiakowska (1888-1978), córka Walentego i Marianny Mikołajczak.

6 dzieci Koszarków urodziło się w Skarboszewie (5 córek i syn):

Stefania Stanisława, ur.1909; od 1935 r. za Janem Jerzy(m) ur.1901

Czesława, ur. 8.1910; od 1932 r. za bankowcem Kazimierzem Kordeckim ur. 1901

Marianna, ur. 8.1910, bliźniaczka Czesławy

Kazimiera, ur. 1912

Janina, ur. 1915

Tadeusz, (1920-2005), robotnik przymusowy (1941-1.1945), pochowany we Wrześni.

Zapewne krewny powyższego Bartłomieja, „Bartłomiej Hieronim Koszarek, syn Stanisława i Stanisławy, urodzony 20 .9. 1908 r. w Skarboszewie, ostatnio zamieszkały w Poznaniu, pełniąc służbę wojskową w 14 pułku artylerii lekkiej jako rezerwista, zaginął bez wieści w czasie kampanii wrześniowej 1939 roku.”

W czasie okupacji po włączeniu Skarboszewa do III Rzeszy i przemianowaniu na Karben, rodzina Koszarków została wysiedlona, a ich majątek rolny (142,87 ha) otrzymał niemiecko-bałtycki przesiedleniec z Estonii, początkowo jako zarządca, a od lipca 1941 jako powiernik z ramienia III Rzeszy:

Wilhelm Emanuel Kickhöfer, ur. w Estonii.1909, zm. w Monachium 1998,

żona: (ślub 6.1939 w Estonii) Dora von Walter, ur. 1907, zm. 1955 w Bawarii. Mieli troje dzieci urodzonych w Skarboszewie, w tym pierwsza w kwietniu 1940, córka Freda. Udało im się uciec w styczniu 1945 r. przed Armia Czerwona i dotrzeć do Bawarii.

Fot. Rodzina Kickhöfer w 1946 roku w Bawarii.

(opublikowane w periodyku NORICA nr. 4, sierpień 2008, Państwowego Archiwum Miasta Norymbergi)

III) Gospodarstwo Stanisława Wesołka w Skarboszewie miało w 1913 r.60ha w tym użytków rolnych 58 ha i dawało 891 marek dochodu gruntowego.

Właściciel: Stanisław Wesołek, ur. w Maleninie, pow. witkowski 1881, syn Antoniego i Marianny Szcześniak,

żona: (ślub w Skarboszewie 1911) Katarzyna Szcześniak, ur. w Szemborowie 1880, zm. w Słupcy w czerwcu 1943 r., córka Andrzeja i Balbiny Jałoszyńskiej

Wiadomo mi tylko o ich dwóch dzieciach: córka Stefania ur. 1913, od 1938 r. za Czesławem Wypijewskim, ur.1901 oraz syn Antoni ur. 1917.

W czasie okupacji po włączeniu Skarboszewa do III Rzeszy i przemianowaniu na Karben, rodzina Wesołków została wysiedlona, a ich nieco powiększony majątek rolny (85,7 ha) otrzymał niemiecko-bałtycki przesiedleniec z Łotwy, początkowo od lutego 1940 jako zarządca, a od lipca 1941 jako powiernik z ramienia III Rzeszy:

Wilhelm Bock, ur. w Kurlandii 1872,

żona: (ślub w Kandawie 1896) Augusta Brügge, ur. w Kandawie, Kurlandia 1867, zm. 11.1945

Mieli sześcioro dzieci.

Zachował się w Bundesarchiv protokół inwentarza tego gospodarstwa z 26.6.1941 r. W nim wymieniono m.in. 11 koni, 17 krów, 16 świń i 12 prosiąt, 20 kur i 10 kaczek. Gospodarstwo zatrudniało 17 miejscowych pracowników.

IV) Gospodarstwo Sylwestra Lewandowskiego w Skarboszewie miało w 1913 r. 60 ha, w tym użytków rolnych 58 ha i dawało 891 marek dochodu gruntowego.

Właściciel: Sylwester Lewandowski, ur. 1860, syn Walentego i Józefy Lebiedzińskiej. W księgach metrykalnych występują Lewandowscy w Skarboszewie od 1854 r.

żona: Stanisława Beger

9 dzieci Lewandowskich urodziło się w Skarboszewie 1889-1913

Nic nie wiem o okupacyjnych losach gospodarstwa i rodziny Lewandowskich.

V) Gospodarstwo Stanisława Kralla w Skarboszewie (brak danych ilości hektarów) dawało w 1913 r. 778 marek dochodu gruntowego.

Stanisław Krall, ur. w Szemborowie 1863, rodzice: Jan i Franciszka Lebedzińska 

żona: (ślub w Strzałkowie 1889) Józefa Rumińska, ur. w Sokolnikach 1870, rodzice: Szymon i Anna Kubiak

7 dzieci Krall: urodziło się 1890-1903 w Sokolnikach, a ósme dziecko już w Skarboszewie.

Nic nie wiem, o okupacyjnych losach gospodarstwa i rodziny Krallów.

(Andrzej Prus Niewiadomski 25.2.2025r.)

Legenda:

• Odległość podana jest od rynku w Słupcy do centrum opisywanej miejscowości.
• Dane statystyczne miejscowości pochodzą ze strony internetowej: Polska w liczbach.