NIECHANOWO GM. NIECHANOWO. DZIEJE WSI I JEJ MIESZKAŃCÓW

Duża wieś położna przy drodze wojewódzkiej nr 260 z Gniezna do Wólki, do Gniezna 11 km. W 2021 roku liczyła 1685 mieszkańców. W latach 1998-2021 liczba mieszkańców wsi wzrosła o 27,2 %. We wsi zabytkowy pałac z lat 1793-1794 wzniesiony przez Garczyńskich oraz kościół częściowo drewniany z 1776 roku wokół starymi nagrobkami otoczony.

Zobacz artykuł:

Historia wsi:

Grodzisko stożkowe w Niechanowie.

Kapliczka na skraju niechanowskiego parku, za nią usypane ręką człowieka wzniesienie, najpewniej pozostałość po gródku stożkowym, siedzibie pierwszych właścicieli wsi, którzy tam swój dwór, być może w postaci obronnej wieży mieli. Kim byli ?. Na pewno nie był to ród Różyców jak piszą miejscowi regionaliści w spisanych przez siebie historiach wsi Niechanowo, i dostępnych na stronach internetowych gminy i parafii. W dokumentach nie ma nic, co by poświadczało, że ród Różyców kiedykolwiek posiadał Niechanowo. Pierwszym znanym z imienia właścicielem wsi był Mikołaj z Dzwonowa herbu Nałęcz a nie Różyc. Barwnie opisywane w tych historiach dzieje wsi z przed 1395 są tylko swobodną interpretacją ich autorów dziejów Niechanowa, nie popartymi żadnymi dokumentami.

Dawna tradycja zanotowana przez XIX wiecznego etnografa Oskara Kolberga w części III W. Ks. Poznańskiego przypisuje posiadanie Niechanowa w dawnych czasach zakonowi Kanoników Regularnych z Trzemeszna. Muszę tutaj jednak dodać, że obecnie nie ma żadnych dokumentów ten fakt poświadczający.

1395 roku.

Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o Niechanowie. W tym czasie był w miejscowości już kościół, w którym proboszczem był ks. Damian. Istnienie tegoż kościoła świadczyć może że mamy do czynienia z wsią w pełni rozwiniętą,istniejącą już od jakiegoś czasu i będącą nadrzendną z racji posiadania tegoż kościoła w stosunku do otaczających ją osad.

W tych latach królem Polski był Władysław Jagiełło.

1413 roku

Dziedzic Niechanowa Mikołaj z Dzwonowa z rodu Nałęczów mianowany przez króla Wielkim Łowczym Poznańskim.

1439 roku

Umiera Michał, ostatni dziedzic Niechanowa z rodu Nałęczów.

1440 roku

Miejscowość dzierży kanonik gnieźnieński Jan z Brzostkowa z rodu Zarębów wraz z synowcami kanonikiem Janem, Marcinem i Mikołajem. Jak Zarębowie weszli w posiadanie Niechanowa nie wiadomo.

1484 rok

Miejscowość wchodzi w posiadanie rodziny Tomickich.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

XVI wiek.

Przy kościele Niechanowskim istnieje szkoła i dom dla wikariusza. Do miejscowego plebana należy też plac przy kościele, ogród, plac pod karczmę i obszar roli wystarczający na trójpolowe gospodarstwo oraz łąka dająca 2 wozy siana. Do jego dochodów należała też dziesięcina z pól folwarcznych oraz meszne od kmieci i osadników w wysokości ćwiertni żyta i owsa z łana ornego.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VII. 1886 rok.

Przed 1519 rokiem.

Niechanowo w posiadaniu Anny z Zarębów Niechanowskiej wdowy po Jerzym Łodzi Tomickim.

1532 roku

Staraniem ówczesnego właściciela wsi, Jana Tomickiego powstaje nowa świątynia, zbudowana w miejscu poprzedniego kościoła.

1565 roku.

W Niechanowie jest 12 łanów ziemi kmiecej i 1 łan ziemi sołtysiej, mieszka tam też 2 zagrodników bez ziemi i 3 rzemieślników jest też karczma i 2 wiatraki.

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl
• (Według części historyków można przyjąć, że do uprawy łana ziemi, czyli w przybliżeniu 17 ha potrzeba było 11 osób, dorosłych i dzieci. Mogła być to rodzina kmiecia z parobkiem i jego rodziną lub dwóch kmieci, z których każdy gospodarzył na połowie łana ziemi. Natomiast zagrodnicy posiadali najczęściej tylko zagrodę i ewentualnie do 1/4 łana ziemi, komornicy nie posiadali domu i mieszkali w wynajętych izbach. W zamian za możliwość uprawy ziemi kmiecie i zagrodnicy byli zobowiązani do odrabiania pańszczyzny w folwarku pana wsi, i innych świadczeń na jego rzecz. Wymiar pańszczyzny uzależniony był od ilości uprawianej ziemi, cała ziemia we wsi, w tym też ta uprawiana przez kmieci i niekiedy zagrodników, stanowiła własność pana wsi. Znajdujące się na wsiach karczmy, wiatraki i młyny w olbrzymiej większości stanowiły własność właściciela wsi lub co było bardzo częste, tylko jej części, w tym przypadku wynajmowane były użytkownikom, na co roku odnawianą dzierżawę).

1588 roku

Wieś w posiadaniu Krzysztofa Iwieńskiego. We wsi jest 7 łanów ziemi kmiecej, czyli o 5 mniej niż w 1565 roku, można z tego wnioskować, że brakujące łany zostały włączone do folwarku właściciela wsi. Nadal jest tam 1 łan ziemi sołtysiej. Zagrodników bez ziemi mamy we wsi 8 nadal jest tam też 3 rzemieślników i 2 wiatraki natomiast brak wzmianki o karczmie.

• Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w., red. M. Słoń, http://atlasfontium.pl

Lata 1748 – 1756 ?

Niechanowo w posiadaniu saskiego ministra hrabiego Brühla.

Za czasów hrabiego Brühla, podupadłe dobra Niechanowskie przeżywają rozkwit, meliorowane są pola, powstają stawy i nowe drogi. Komisarzem miejscowych dóbr zostaje mianowany przez Brühla (który przeważnie przebywał w Warszawie lub Dreźnie) Onufry Breza.

Około 1756 roku ?

Minister Brühl sprzedaje cały klucz dóbr niechanowskich Franciszkowi i Mariannie Skórzewskim.

Lata 1772-1773

Powstaje do dziś istniejący drewniany kościół, wzniesiony staraniem ówczesnego proboszcza Melchiora Kiełkowicza.

• Fot. Widok na Niechanowski kościół z pałacowego parku.

1774 lub 1775 roku.

Najprawdopodobniej w tych latach przez jakiś czas w niechanowskim dworze mieszka ze swoją niedawno poślubioną żoną Kunegundą Drwęską, Józef Wybicki — polityk, oficer polskich legionów we Włoszech, autor słów polskiego hymnu narodowego.

Państwo młodzi ślub wzięli 7 Października 1773 roku w Margoninie, a po nim zamieszkali u wujostwa pani młodej, generałostwa Skórzewskich w Margońskiej Wsi. Kunegunda była od Józefa starsza o 17 lat, pochodziła też z rodziny nie tak zamożnej jak Wybiccy. Z tego powodu matka Józefa nie wyraziła zgody na ślub syna i odbył się on bez jej wiedzy. Państwo Wybiccy głównie mieszkali po ślubie we wspomnianej wcześniej Margońskiej Wsi, w międzyczasie przez jakiś czas podobno mieszkali w niechanowskim dworze (poprzedniku obecnego pałacu) tak twierdzą miejscowi regionaliści, jednak Józef Wybicki w swoich pamiętnikach nic o tym nie wspomina. Żona Wybickiego Kunegunda zmarła 17 Sierpnia 1775 roku będąc w dziewiątym miesiącu ciąży, stało się to w pałacu w Margońskiej Wsi, pochowano ją w grobach rodzinnych Drwęskich w Gołańczy.

1782 roku

Klucz dóbr niechanowskich za 292 635 złotych polskich kupuje Stefan Garczyński syn Edwarda kasztelana rozpirskiego lub rozprzańskiego.

1783-1794

Budowa klasycystycznego pałacu w Niechanowie przez Stefana Garczyńskiego. Podobno na fundamentach starego dworu.

1792 roku

Umiera budowniczy Niechanowskiego kościoła Ks. Melchior Kiełkowicz. Przed śmiercią polecając umieścić takiej oto treści epitafium na swoim nagrobku, które dziś na tablicy epitafijnej przeczytać możemy na ścianie zbudowanego swoim staraniem kościoła.

1796 roku.

Zaraza w parafii niechanowskiej, wiele osób umiera.

Niechanowo na mapie z 1803 roku

1805 roku

Garczyńscy sprzedają dobra niechanowskie Katarzynie Hr. Mielżyńskiej (1775-1817) z Chobienic w pow. wolsztyńskim. Wdowie po Prokopie Mielżyńskim rotmistrzu kawalerii narodowej.

Niechanowo przed 1816 rokiem.

1820 rok

W posiadanie dóbr Niechanowskich wszedł hrabia Kacper Potulicki, które jako wiano wniosła Teresa córka Katarzyny i Prokopa Mielżyńskich

1841 rok.

Epidemia Cholery. W parafii niechanowskiej umierają 52 osoby.

1847 roku

Hr. Potulicki sprzedaje dobra Niechanowskie Franciszkowi Żółtowskiemu (1818-1894).

30 Grudnia 1848 roku

Umiera pułkownik Jan Krasicki i 3 Stycznia 1849 roku pochowany zostaje przy niechanowskim kościele (według zapisów z ksiąg parafii w Niechanowie).

Zobacz krótki opis jego życia:

1849 roku.

Znów pojawia się zaraza Cholery w parafii, tym razem umiera 86 osób. Na zachód od wsi Niechanowo powstaje cmentarz choleryczny, gdzie część tych osób pochowano.

1851 roku

Powrót Cholery, w całej parafii niechanowskiej umiera ponad 100 osób.

15 Maja 1859 roku

W Niechanowie zostaje utworzona Ochronka dla dzieci prowadzona przez siostry Służebniczki, zgromadzenia założonego przez Bł. Edmunda Bojanowskiego.

Rok szkolny 1866/67

Szkoła katolicka w Niechanowie podlega pod dekanat Gnieźnieński św. Trójcy, inspektorem szkolnym tego dekanatu jest Ks. Dziekan Śmiełowski we Wrześni.

Inspektorem szkolnym na miejscu w Niechanowie jest Ks. Trojanowicz z Niechanowa. Patronat nad szkołą sprawuje p. Żółtowski. Nauczycielem w tej szkole jest p. Patrzykowski Władysław, który pierwszą posadę nauczycielską objął w 1862 roku (niekoniecznie w Niechanowie) przysługuje mu pensja rządowa w wys. 230 talarów rocznie. W roku szkolnym 1866/67 do tej szkoły było zobowiązane uczęszczać 80 dzieci.

• Obraz Katolickich Szkół Elementarnych objętych archidiecezjami Gnieźnieńską i Poznańską. Wyd przez Ludwika Rzepeckiego. Poznań 1867.

11 Czerwca 1873 roku.

Założenie w miejscowości Kółka Rolniczego.

1874 roku.

Encyklopedia Rolnicza z tegoż roku zamieściła opis gospodarstwa mieszkańca Niechanowa.

1886 roku.

Wieś liczy 21 domów i 212 mieszkańców, wszyscy katolicy, 149 jest jak określono w publikacji, wątpliwym czy umieją czytać i pisać. Natomiast Niechanowo dominium, czyli dwór ma 14 domów i 302 mieszkańców, wszyscy katolicy co do 210 jest wątpliwym czy umieją czytać i pisać. Majątek ten ma 770 mórg rozległości i jest częścią dóbr niechanowskich hr. Franciszka Żółtowskiego liczącego łącznie 14 087 mórg.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VII. 1886 rok.

1890 roku.

W Niechanowie pod Gnieznem w majętności należącej do hr. St. Żółtowskiego, wypadkowym sposobem odkryto pra-stare, bo przedhistoryczne cmentarzysko i na razie znaleziono, oprócz kilku urn niezwykłych kształtów, także liczne i bardzo pięknie obrobione narzędzia z krzemienia: dalsze poszukiwania, jakie się prowadzą na tym cmentarzysku, obiecują dla nauki nowe i bogate zdobycze.

• Kłosy 1890, T. L, Nr 1290

Powyższa wzmianka z ”Kłosów Niedzielnych” prawdopodobnie dotyczy kurhanu, który miałby znajdować na przykościelnym cmentarzu lub w jego najbliższym sąsiedztwie, a o którym jest wzmianka na stronach Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

1894 roku

Umiera Franciszek Żółtowski, nowym dziedzicem dóbr zostaje jego syn Stanisław Żółtowski.

1906 roku

Rozbudowa kościoła, wg proj. L. Lutscha nakładem Stanisława Żółtowskiego, zostaje powiększona nawa o murowaną część zachodnią, dawna wieża zostaje rozebrana a następnie dostawiona do północnej ściany kościoła, postawiono też nową zachrystię.

1928 rok

W tym czasie Niechanowo liczy 930 mieszkańców.Największym właścicielem ziemskim w miejscowości jest hr. Leon Żółtowski w jego posiadaniu jest też działająca tam suszarnia ziemniaków. Działalność gospodarczą we wsi prowadzą też:

• Sklepy z artykułami spożywczymi prowadzą: Ledworowski A. oraz Pietruszewski W.
• Wyszynk trunków, czyli gospodę prowadzi — Kryszczyński J.
• Wiatrak jest w posiadaniu — Konieczki W.
• Rzeźnictwem zajmuje się — Kozanecki A.
• Szewstwem: Trudziński J. oraz Trudziński S.
• Krawiectwem — Popek St.
• Kołodziejstwem — Grzechowiak J.

Na podstawie: Księga adresowa Polski 1928 rok.

II wojna światowa.

Pałac siedzibą władz niemieckich i szkoły wojskowej.

1957 lub 1958 rok

Według miejscowej legendy, o której wspomina Pani Danuta Tomczak na stronie internetowej gminy Niechanowo w okolicach Niechanowa podczas Potopu Szweckiego w latach 1655-60, miało dojść do potyczki miejscowych partyzantów ze szwedzkim oddziałkiem. Zdarzenie to miało mieć miejsce za Niechanowem przy drodze do Mikołajewic, gdzie podczas kopania żwiru w miejscu zwanym ”zdrojkiem” w roku 1957 miano tam znaleźć liczne ludzkie kości, podobno już wcześniej uważano, że w tym miejscu ”kusi”. Jak udało mnie się ustalić na stronach Narodowego Instytutu Dziedzictwa, rzeczywiście w roku 1957 lub 1958 podczas kopania żwiru po zachodniej stronie drogi, tuż przy niej znaleziono na głębokości ok. 70 cm. 7 wyprostowanych szkieletów, pochowanych bez trumien i bez zabytków, miały być tam jednak ślady rdzy. Naukowcy jednak o tym znalezisku pozyskali informację dopiero w 1961 roku. Nie znalazłem też informacji co stało się ze szkieletami, czy pozostały w miejscu ich znalezienia?. Moim zdaniem może być to rzeczywiście miejsce potyczki ze szwedzkim oddziałkiem, jednak nie wykluczałbym, że do pochówku tych osób doszło w innych okolicznościach w czasach wcześniejszych lub późniejszych jak potop szwedzki, odpowiedzi na to może udzielić tylko przebadanie tego miejsca przez archeologów, pod warunkiem że jednak nie wszystko zostało zniszczone przez kopaczy żwiru.

Prawdopodobnie 1967 rok.

Podczas budowy czy też naprawy drogi około 4 metrów od rozwidlenia drogi do Hub Niechanowskich i Żelazkowa (za kościołem) odkryto cmentarzysko szkieletowe prawdopodobnie średniowieczne na którym znaleziono 2 szkielety ludzkie i leżący przy nich półkosek żelazny.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa.

1972 rok.

Jak podaje Przewodnik turystyczny Włodzimierza Łęckiego Gniezno i okolice we wsi znajdują się:

Bar GS kat III przy drodze gnieźnieńskiej, Kawiarnia GS, Sklepy GS, Poczta czynna w dni powszednie w godz. 8-15, soboty 8-13 oraz niedziele 9-11, oraz Posterunek M.O i Ośrodek Zdrowia.

Legenda:

• Odległość podana jest od rynku w Gnieźnie do centrum opisywanej miejscowości.
• Dane statystyczne miejscowości pochodzą ze strony internetowej: Polska w liczbach.